Μετά από αυτά θα πρέπει να μιλήσουμε για τους σεισμούς και τις κινήσεις της γης, διότι η αιτία του φαινομένου αυτού συνδέεται με τα γεγονότα που μόλις μελετήσαμε. Μέχρι τώρα έχουν δοθεί τρεις εξηγήσεις από τρεις διαφορετικούς συγγραφείς: ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος και νωρίτερα ο Αναξιμένης ο Μιλήσιος εξέθεσαν τη γνώμη τους, και μετά απ' αυτούς ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης.

Ο Αναξαγόρας, λοιπόν, ισχυρίζεται ότι ο αιθέρας, που από τη φύση του φέρεται προς τα άνω, όταν πέφτει και εγκλωβίζεται στα βάθη της γης, την κινεί. Διότι τα ανώτερα στρώματα του εδάφους έχουν διαβρωθεί από τις βροχές (αφού μάλιστα είναι σπογγώδης η φύση της γης), κάτι που προϋποθέτει πως υπάρχει πάνω και κάτω μέρος της σφαίρας και πως εμείς κατοικούμε στο πάνω μέρος, ενώ το κάτω είναι το άλλο. Κατά της εξήγησης τούτης δεν έχουμε να πούμε τίποτα, καθότι υπερβολικά απλοϊκή. Πράγματι, είναι ανοησία να πιστεύει κάποιος ότι το πάνω και το κάτω έχουν μια τέτοια διάταξη, χωρίς να λαμβάνει υπ' όψιν ότι όλα τα βαριά σώματα έλκονται προς τη γη και τα ελαφρά και η φωτιά προς τα πάνω, και αυτό τη στιγμή που βλέπουμε τον ορίζοντα της οικουμένης, που εμείς γνωρίζουμε, να μεταβάλλεται συνεχώς όσο προχωρούμε ,κάτι δείχνει πως η Γη είναι κυρτή και σφαιρική. Είναι επίσης αφέλεια να λέμε πως η Γη παραμένει στον αέρα λόγω του μεγέθους της και να ισχυριζόμαστε ότι σείεται ολόκληρη, όταν πλήττεται από τα κάτω προς τα πάνω. Εκτός τούτων, ο Αναξαγόρας δεν δίνει καμιά λεπτομέρεια για τις περιστάσεις που προκαλούνται οι σεισμοί, δεδομένου ότι το φαινόμενο αυτό δεν συναντάται σε όλες αδιακρίτως τις χώρες και εποχές.

Ο Δημόκριτος ισχυρίζεται πως η γη είναι γεμάτη νερό και ότι, δέχεται κι άλλο πολύ βρόχινο νερό, κινείται από την επίδραση αυτού. Όταν η μάζα του αυξηθεί πολύ, επειδή οι κοιλότητες της γης δεν μπορούν να τη χωρέσουν, ανοίγει βίαια κάποιο δρόμο και προκαλεί σεισμό αλλά και όταν η γη ξηραθεί και έλκει το περίσσευμα ενός τόπου εκεί όπου έχει κενές κοιλότητες, προκαλείται και πάλι σεισμός από τα νερά που πέφτουν, αλλάζοντας θέση.

Όσον αφορά τον Αναξιμένη, αυτός διατείνεται ότι η βρεγμένη γη ραγίζει όταν ξηραίνεται, και η πτώση των σπασμένων τοιχωμάτων την κάνει να τρέμει. Για τον λόγο τούτο, κατ' αυτόν σεισμοί γίνονται στις περιόδους ανομβρίας, καθώς επίσης και στις υπερβολικές βροχοπτώσεις. Διότι κατά την ανομβρία, σύμφωνα με τη θεωρία του, η γη ξηραίνεται και σκάζει, ενώ, όταν είναι πολύ βρεγμένη ,κατακρημνίζεται. Αν συνέβαιναν τούτα, όμως, θα έπρεπε να βλέπουμε τη γη να κατακαθίζει σε πολλά σημεία. Επί πλέον για ποιο λόγο το φαινόμενο αυτό παρατηρείται συχνά σε μέρη που δεν γνωρίζουν καμιά από τις ως άνω υπερβολές σε σχέση με άλλα Πλην όμως θα έπρεπε. Θα έπρεπε ,εν γένει, να προστεθεί ως προς αυτή την υπόθεση πως οι σεισμοί θα γίνονταν αναγκαστικά συνεχώς λιγότεροι και ότι κάποτε θα κατέπαυαν, διότι ότι συσσωρεύεται το έχει αυτό στη φύση του. Κατά συνέπεια, αν αυτό είναι αδύνατον, είναι προφανές ότι και η εξήγηση αυτή είναι αδύνατη.

Επειδή ωστόσο είναι φανερό ότι πρέπει αναγκαστικά να προκύπτει αναθυμίαση και λόγω υγρασίας και λόγω ξηρασίας, όπως είπαμε νωρίτερα, είναι αναπόφευκτο, υπό τις συνθήκες αυτές, να γίνονται σεισμοί. Η γη είναι ξηρή από μόνη της. Λόγω των βροχών, αποθηκεύει πολλή υγρασία, έτσι ώστε, όταν θερμανθεί από τον Ήλιο και την εσωτερική θερμότητα, σχηματίζει πολλά αέρια τόσο στον έξω χώρο όσο και στο εσωτερικό της. Τα αέρια τούτα ρέουν άλλοτε όλα έξω από το έδαφος και άλλοτε όλα μέσα σε αυτό, ενώ κάποτε διαμοιράζονται μεταξύ των δύο.

Αφού λοιπόν, δεν μπορεί να γίνει αλλιώς, το πρόβλημα που τίθεται μετά από τούτα είναι το ποιο θα ήταν το σώμα με τη μεγαλύτερη κινητήρια δύναμη. Το σώμα, που από τη φύση του έχει τη μεγαλύτερη εμβέλεια, έχει αναγκαστικά και τη μεγαλύτερη δύναμη απ' όλα τα άλλα. Αυτό που έχει εξ' άλλου τη μεγαλύτερη δύναμη είναι αναγκαστικά αυτό που κινείται με τη μεγαλύτερη ταχύτητα, διότι προκαλεί τον μεγαλύτερο κλονισμό λόγω της ταχύτητας.

Πλην, αυτό που από τη φύση του είναι το ικανότερο να διέρχεται μέσα απ' όλα είναι εκείνο που δύναται μέσα από κάθε άλλο να πηγαίνει μακρύτερα, και τέτοιο είναι το ελαφρύτερο σώμα. Κατά συνέπεια, αν η φύση του αερίου έχει όντως αυτό τον χαρακτήρα, τότε το σώμα με τη μεγαλύτερη κινητήρια δύναμη θα είναι αυτό. Η φωτιά, πράγματι, όταν συνοδεύεται από αέριο, γίνεται φλόγα και κινείται γρήγορα. Δεν είναι, λοιπόν, το νερό ούτε η γη αυτό που μπορεί να είναι αιτία των σεισμών, αλλά το αέριο, όταν το υγρό που εξατμίζεται προς τα έξω, συρρέει στο εσωτερικό της γης.

Γι' αυτό οι περισσότεροι και μεγαλύτεροι σεισμοί γίνονται σε νηνεμία. Διότι η συνεχώς παρούσα αναθυμίαση ακολουθεί κατά κανόνα την ώθηση που της δίνει η πηγή της έτσι ώστε όλη μαζί εισορμά προς στα μέσα η εξορμά προς τα έξω. Το γεγονός ότι μπορεί μερικοί σεισμοί συμπίπτουν με άνεμο δεν έχει τίποτε το αφύσικο, διότι βλέπουμε κάποτε να πνέουν ταυτόχρονα πολλοί άνεμοι. όταν ένας από αυτούς εισορμήσει στη γη, ο σεισμός θα γίνει, παρά την παρουσία ανέμου. Οι σεισμοί αυτοί έχουν πάντως μικρή ένταση, επειδή αυτό που συνιστά την πηγή και την αιτία τους διασπάται. Οι περισσότεροι και μεγαλύτεροι σεισμοί γίνονται τη νύχτα. Εκείνοι της ημέρας γύρω στο μεσημέρι. Το μεσημέρι υπάρχει κατά κανόνα μεγαλύτερη νηνεμία(διότι όταν ο ήλιος έχει τη μεγαλύτερη ισχύ καταχωνιάζει την αναθυμίαση στη γη, και έχει τη μεγαλύτερή του δύναμη το μεσημέρι), οι νύχτες έχουν μεγαλύτερη νηνεμία από τη μέρα, λόγω της απουσίας του Ηλίου, ως εκ τούτου η αναθυμίαση εισρέει εκ νέου μέσα στη γη, όπως ακριβώς η άμπωτης, κατ' αντίθετη έννοια προς την εξωτερική παλίρροια, και αυτό σημειώνεται κυρίως τα ξημερώματα. Διότι εκείνη ακριβώς τη στιγμή είναι που αρχίζουν να πνέουν και οι άνεμοι. Αν, λοιπόν , συμβαίνει η πηγή τους να αλλάζει κατεύθυνση, όπως ο Εύριπος, και κατευθύνεται προς το εσωτερικό, επειδή αυξάνεται η ποσότητα του υγρού, το αποτέλεσμα θα είναι ένας ισχυρότερος σεισμός.

Εξ άλλου, οι πιο ισχυροί σεισμοί γίνονται σε περιοχές όπου η θάλασσα παρουσιάζει ρεύματα ή η γη είναι σπογγώδης και σπηλαιώδης. Γι' αυτό και γίνονται στις ακτές του Ελλησπόντου, στην Αχαΐα, στη Σικελία και στην Εύβοια σε περιοχές αυτού του είδους, καθότι θεωρείται ότι η θάλασσα σχηματίζει υπόγεια αυλάκια. Τα θερμά νερά της Αιδηψού προέρχονται από μια αιτία αυτής της φύσης . Όσον αφορά τις περιοχές που αναφέραμε, οι σεισμοί προκαλούνται κυρίως λόγω της στενότητας των περασμάτων. Πράγματι , εκεί σηκώνεται ισχυρός άνεμος και, λόγω της μεγάλης ποσότητας θαλασσίου νερού που καταποντίζεται, απωθείται και πάλι προς τη γη , ενώ το φυσικό θα ήταν να πνέει από αυτήν. Οι περιοχές με σπογγώδες υπέδαφος γνωρίζουν πολλούς σεισμούς, επειδή συσσωρεύουν μέσα τους πολύ μεγάλη ποσότητα αερίων.

Για τον ίδιο λόγο προξενούνται σεισμοί κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο, όπως και κατά τη διάρκεια μεγάλων ανομβριών και μεγάλων βροχών. Τις εποχές τούτες υπάρχει περισσότερο αέριο. Το καλοκαίρι, λόγω ζέστης ,και ο χειμώνας λόγω πάγου, είναι περίοδοι ηρεμίας: τον χειμώνα κάνει πολύ κρύο, ενώ το καλοκαίρι υπάρχει πολλή ξηρασία. Κατά τις περιόδους ξηρασίας, ο αέρας είναι γεμάτος αέριο, διότι ξηρασία υπάρχει, όταν η ξηρή αναθυμίαση υπερισχύει της υγρής. Κατά τις περιόδους μεγάλων βροχών, η εσωτερική αναθυμίαση γίνεται σημαντικότερη και καθώς η έκκριση τούτη εγκλωβίζεται σε πολύ στενό χώρο και συμπιέζεται μεγάλη δύναμη σε περιορισμένο χώρο, δεδομένου ότι οι κοιλότητες είναι γεμάτες νερό, όταν ο αέρας αρχίσει να ισχυροποιείται από τη συμπίεση της τεράστιας μάζας σε μικρό χώρο, πέφτει με δύναμη πνέοντας πάνω στη γη και την κινεί βίαια. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι, όπως ακριβώς τα ρίγη και οι σπασμοί προκαλούνται στον οργανισμό μας λόγω της δύναμης της αναπνοής που εγκλωβίζεται μέσα μας, έτσι και ο άνεμος λειτουργεί μέσα στη γη και προκαλεί παραπλήσια αποτελέσματα, και ο ένας σεισμός μοιάζει με ρίγος, ο άλλος με σπασμό και ότι γίνεται μπορεί να συγκριθεί με αυτό που συμβαίνει συχνά μετά την ούρηση (το σώμα διατρέχεται από ένα ρίγος, που οφείλεται στο ότι το εξωτερικό αέριο εισδύει μαζικά στο εσωτερικό. το ίδιο συμβαίνει στη γη. Για να κατανοήσουμε όλη τη δύναμη της πνοής, πρέπει να θεωρήσουμε όχι μόνο όσα γίνονται στον αέρα(θα μπορούσαμε να πούμε πως ο όγκος του εξηγεί τα σημαντικά αποτελέσματα που παράγονται εδώ), αλλά και όσα γίνονται μέσα στο σώμα των ζώων. Οι συσπάσεις και οι σπασμοί είναι , πράγματι, κινήσεις της πνοής και είναι τόσο ισχυροί, που ταυτοχρόνως προσπάθειες πολλών ανθρώπων να τους αποτρέψουν είναι ανίκανες να ελέγξουν τις κινήσεις των αρρώστων. Πρέπει να φαντασθούμε παρόμοια φαινόμενα μέσα στη γη, για να συγκρίνουμε κάτι μεγάλο με κάτι μικρό.

Ενδείξεις γι' αυτά υπάρχουν σε πολλά μέρη και έχουν υποπέσει στην αντίληψή μας. Έχουμε ήδη διαπιστώσει ότι ένας σεισμός, που εκδηλώθηκε σε κάποιο τόπο, δεν σταμάτησε, προτού άνεμος, που ήταν η αιτία του ξεσπάσει και φτάσει στην περιοχή πάνω από τη Γη σαν λαίλαπα. Τούτο συνέβη, για παράδειγμα, πρόσφατα στην Ηράκλεια του Πόντου και λίγο νωρίτερα στην Ιερά Νήσο, η οποία είναι μια από τις καλούμενες Αιολικές. Εκεί φούσκωσε ένα μέρος του εδάφους και υψώθηκε ένας λόφος με πάταγο. Τέλος εξερράγη και εξήλθε πολύς αέρας, πετώντας σπίθες και στάχτες, που σκέπασαν όλη τη γειτονική πόλη των Λιπαραίων, αλλά επεκτάθηκαν και σε άλλες πόλεις της Ιταλίας. Ακόμη και σήμερα είναι ορατό το σημείο όπου έγινε η έκρηξη. Πρέπει, λοιπόν, να παραδεχθούμε ότι και η φωτιά, που σχηματίζεται μέσα στη γη, οφείλεται στη σύγκρουση που αναφλέγει τον αέρα, ο οποίος έχει προηγουμένως κατακερματισθεί σε μικρά κομμάτια.

Απόδειξη του ότι οι άνεμοι κυκλοφορούν κάτω από τη γη, είναι το φαινόμενο που εκδηλώνεται στα νησιά που ήδη αναφέραμε. Όταν πρόκειται να φυσήξει νότιος άνεμος, υπάρχει ένα είδος προαγγελίας, ακούγονται ήχοι στις περιοχές που εκδηλώνονται οι εκρήξεις, επειδή η θάλασσα έχει ήδη απωθηθεί μακριά, και, όσο αυτή προχωρεί, αυτό, που θα προκαλέσει στην έκρηξη έξω από το έδαφος, συμπιέζεται προς το εσωτερικό του εδάφους. Αν ακούγεται ήχος χωρίς σεισμό, οφείλεται άλλοτε στην έκταση των τόπων (ο αέρας ξεχειλίζει προς τον αχανή εξωτερικό χώρο) και άλλοτε στη μικρή ποσότητα του απωθουμένου από τη θάλασσα αέρα.

Το γεγονός, άλλωστε, ότι ο Ήλιος γίνεται θολός και σκοτεινότερος χωρίς να υπάρχουν νέφη, επίσης το γεγονός ότι με τους πρωινούς σεισμούς παρατηρούμε νηνεμία και ισχυρό κρύο, αποτελούν επιπρόσθετες ενδείξεις για την ορθότητα της εξήγησής μας. Διότι ο Ήλιος είναι κατ' ανάγκην θολός και σκοτεινός, όταν ο άνεμος, που διαλύει και αποσυνθέτει τον αέρα, αρχίζει να εισχωρεί στο έδαφος. Πρέπει επίσης να επικρατεί νηνεμία και ψύχος κατά την αυγή και τη στιγμή που ανατέλλει ο Ήλιος. Πράγματι, κατά κανόνα η νηνεμία, όπως είπαμε και πιο πάνω, εκδηλώνεται, όταν ο άνεμος πραγματοποιεί ένα είδος άμπωτης στο εσωτερικό της γης, κυρίως πριν από τους βιαιότερους σεισμούς: κατ' εκείνη τη στιγμή δεν διασπάται σε ένα μέρος προς τα έξω και ένα προς τα μέσα, αλλά κινείται μαζικά, πράγμα που αναγκαστικά τον ενισχύει ακόμη περισσότερο. Όσο για το ψύχος, αυτό οφείλεται στο ότι η αναθυμίαση, που είναι αυτή καθ' αυτή εκ φύσεως θερμή, στρέφεται προς τα μέσα. Οι άνεμοι δεν φαίνονται ζεστοί, επειδή ο αέρας που τους θέτει σε κίνηση περιέχει μεγάλη ποσότητα ψυχρού υδρατμού, όπως η αναπνοή που βγαίνει από το στόμα μας: τούτη είναι ζεστή από κοντά, όπως όταν εκπνέουμε με ανοιχτό στόμα, αλλά η θερμότητα δεν γίνεται αισθητή επειδή είναι μικρή, και από μακριά η αναπνοή φαίνεται ψυχρή για την ίδια αιτία όπως και οι άνεμοι. Όταν, λοιπόν, η θερμή αναθυμίαση αποσύρεται μέσα στη γη, η εκροή του υδρατμού δημιουργεί λόγω της υγρασίας συμπύκνωση και ψύχος, σε όσα μέρη σημειώνεται αυτό το φαινόμενο. Η ίδια αιτία μπορεί να εξηγήσει επίσης και το σημάδι που προαναγγέλλει συνήθως τους σεισμούς. Κατά τη διάρκεια της μέρας ή αμέσως μετά τη δύση του Ηλίου, ενώ ο καιρός είναι αίθριος , εμφανίζεται ένα ελαφρύ νέφος, που εκτείνεται σε μήκος όπως μια τέλεια ευθεία γραμμή , συνεπεία της εξαφάνισης του μετατοπισμένου ανέμου. Το ίδιο φαινόμενο παραιτείται και στη θάλασσα, κατά μήκος των ακτών, όταν σηκώνονται μεγάλα κύματα: τα σημάδια που αφήνει το κύμα σκάζοντας είναι βαθιά και ανώμαλα, όταν αντίθετα επικρατεί γαλήνη , είναι ρηχά και ίσια. Ότι η θάλασσα κάνει κατά μήκος των ακτών, ο άνεμος το κάνει στην καταχνιά που βρίσκεται στον αέρα, έτσι ώστε, όταν γίνεται νηνεμία, το νεφέλωμα που απομένει, είναι τελείως ίσιο και λεπτό σαν να είναι σημάδι που άφησε ο κυματισμός του αέρα.

Για τον ίδιο λόγο γίνονται κάποτε σεισμοί κατά τις εκλείψεις της Σελήνης. Όταν, πράγματι, επίκειται η παρεμβολή της Γης, το φως και η θερμότητα από τον Ήλιο, χωρίς να έχουν εκλείψει εντελώς από τον αέρα, εξαφανίζονται σιγά σιγά, γίνεται νηνεμία, καθώς ο άνεμος μετατοπίζεται και εισχωρεί στο έδαφος, με αποτέλεσμα να γίνεται σεισμός πριν από την έκλειψη. Διότι σηκώνονται άνεμοι πριν από τις εκλείψεις, κατά το σούρουπο πριν από τις εκλείψεις του μεσονυκτίου, κατά τα μεσάνυχτα πριν από τις πρωινές εκλείψεις. Αυτό συμβαίνει λόγω της μείωσης της θερμότητας που απορρέει από τη Σελήνη, όταν η περιστροφή της τη φέρνει κοντά στο σημείο όπου, όταν φτάσει, θα γίνει έκλειψη. Μόλις εξαφανιστεί αυτό που κρατούσε και διατηρούσε σε ηρεμία τον αέρα, ξαναρχίζει αυτός να κινείται και γίνεται άνεμος, με κάποια καθυστέρηση σε σχέση με την έκλειψη.

Όταν γίνει ισχυρός σεισμός, δεν καταπαύει αμέσως και μετά από μια μόνο δόνηση, αλλά σε μία πρώτη φάση παρατείνεται πολλές φορές μέχρι σαράντα μέρες και εν συνεχεία γίνεται αισθητός από καιρού εις καιρόν στις ίδιες τοποθεσίες επί ένα ή δύο χρόνια. Το μέγεθός του καθορίζεται από την ποσότητα του ανέμου και τη διαμόρφωση των εδαφών, μέσω των οποίων ρέει. Εκεί όπου συναντάει αντίσταση και δυσκολεύεται να περάσει, προκαλούνται οι μεγαλύτερες δονήσεις, και κατ' ανάγκην αναχαιτίζεται σε δύσκολες περιοχές, όπως το νερό που δεν βρίσκει διέξοδο. Επίσης, όπως μέσα στο σώμα οι σπασμοί δεν σταματούν απότομα ούτε γρήγορα, αλλά ηρεμούν σταδιακά όσο υποχωρεί η αιτία που τους προκάλεσε, είναι προφανές ότι η πηγή από την οποία απέρρευσε η αναθυμίαση και η οποία έδωσε στην ώθηση στον άνεμο, δεν μπορούσε να αναλώσει αμέσως ολόκληρη την ύλη, από την οποία παρήγαγε τον άνεμο, τον οποίο αποκαλούμε σεισμό. Ώσπου να αναλωθούν και τα τελευταία υπολείμματα της ύλης τούτης, συνεχίζονται κατ' ανάγκην οι δονήσεις, λιγότερο βίαιες, μέχρις ότου μειωθεί αισθητά η αναθυμίαση ώστε να μην προκαλείται αισθητή κίνηση.

Ο άνεμος προκαλεί επίσης και τους υπογείους θορύβους, καθώς και όσους προηγούνται των σεισμών. Σε μερικά μέρη έχουν εκδηλωθεί, χωρίς να ακολουθούνται από σεισμούς. Διότι όπως ακριβώς ο αέρας, όταν πλήττεται, παράγει διαφόρους ήχους, έτσι συμβαίνει και όταν αυτός ο ίδιος πλήττει. Δεν υπάρχει καμιά διαφορά, διότι ότι πλήττει, πλήττεται ταυτόχρονα και το ίδιο. Ο θόρυβος όμως προηγείται της κίνησης, επειδή αποτελείται από σωματίδια που είναι λεπτότερα από τον άνεμο και διέρχονται καλύτερα μέσα απ' όλα τα σώματα. Όταν ο άνεμος είναι λόγω της ελαφρότητάς του, πολύ λεπτός για να σείσει το έδαφος, η μεγάλη διεισδυτική του ικανότητα τον καθιστά ανίκανο να προκαλέσει σεισμό, επειδή όμως πέφτει πάνω σε στερεές και κοίλες επιφάνειες κάθε σχήματος, βγάζει διαφόρους ήχους, έτσι ώστε, όπως λέγουν οι τερατολόγοι, να δημιουργείται κάποτε η εντύπωση ότι η γη μουγκρίζει.

Είδαμε επίσης κατά τη διάρκεια σεισμών να αναβρύζει νερό. Δεν είναι όμως λόγος αυτός να θεωρούμε υπεύθυνο το νερό για το σεισμό. Ο άνεμος επενεργεί στην επιφάνεια και ανοίγει λόγω της δύναμης , κάποιο άνοιγμα προς τα πάνω, αυτό είναι η κινητήρια δύναμη, όπως ακριβώς και των κυμάτων αίτια είναι οι άνεμοι και όχι τα κύματα των ανέμων, αλλιώς θα μπορούσε να επικαλούμαστε ως αιτία τη γη για να εξηγήσουμε το φαινόμενο, διότι όταν σείεται η γη αναποδογυρίζει, όπως ακριβώς το νερό(διότι η έκχυση είναι ένα είδος ανατροπής). Στην πραγματικότητα το νερό και η γη είναι οι υλικές αιτίες, ενώ ο άνεμος δρα ως κινητήρια αρχή.

Όπου ο σεισμός συνοδεύεται από παλιρροιακό κύμα αιτία είναι ο σχηματισμός αντιθέτων ανέμων. Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται όταν ο άνεμος, που σείει τη γη, ενώ δεν είναι ικανός να απωθήσει ολοσχερώς τη θάλασσα που την οδηγεί κάποιος άλλος άνεμος, προωθώντας την και πιέζοντάς τη, τη συγκεντρώνει σε μεγάλη ποσότητα στο ίδιο σημείο. Όταν, λοιπόν, ο άνεμος αυτός θα έχει κοπάσει εντελώς, κατ' ανάγκην η μάζα του νερού, σπρωγμένη από τον αντίθετο άνεμο, θα ξεχυθεί και θα προκαλέσει την πλημμύρα. Τούτο συνέβη στην Αχαΐα. Υπήρχε, πράγματι, έξω νοτιάς και εκεί βοριάς. όταν έγινε νηνεμία και ο άνεμος εισχώρησε στη γη, προκλήθηκε ταυτόχρονα παλίρροια και σεισμός, τόσο πιο ισχυρός, όσο η θάλασσα δεν άφηνε να περάσει ο άνεμος που είχε καταφύγει υπό τη γη, αλλά του έφραζε τη δίοδο. Παλεύοντας το ένα με το άλλο, ο άνεμος προκάλεσε τον σεισμό και το κατακάθισμα του κύματος την πλημμύρα.

Οι σεισμοί είναι τοπικοί και κατά κανόνα πλήττουν μικρές εκτάσεις, ενώ οι άνεμοι δεν είναι τοπικοί. Οι σεισμοί είναι τοπικοί, όταν οι αναθυμιάσεις που εκδηλώνονται στον συγκεκριμένη τόπο και στα γειτονικά μέρη ενώνονται σε μια μάζα, όπως είπαμε ότι συμβαίνει στις ανομβρίες και στις άφθονες τοπικές βροχοπτώσεις. Οι σεισμοί προξενούνται με αυτόν τον τρόπο, οι άνεμοι όμως όχι τα προαναφερθέντα φαινόμενα έχουν την αρχή τους μέσα στη γη, με την έννοια πως όλες οι αναθυμιάσεις από τις οποίες αποτελούνται κινούνται προς ένα σημείο. Ο Ήλιος δεν μπορεί να το κάνει αυτό, επενεργεί μάλλον στις αναθυμιάσεις που αιωρούνται στον αέρα, έτσι ώστε ,όταν αυτές δεχθούν την ώθηση από την κίνηση του Ηλίου, η οποία κυμαίνεται ανάλογα με τις διάφορες θέσεις του, ρέουν προς μία κατεύθυνση.

Όταν λοιπόν, ο άνεμος είναι πολύς, κινεί τη γη με οριζόντια δόνηση, που μοιάζει με ρίγος. Σε σπάνιες περιπτώσεις και σε κάποιες περιοχές, παρουσιάζεται ένα είδος παλμού, μια κίνηση από πάνω προς τα κάτω και από κάτω προς τα πάνω. Για τον λόγο αυτόν είναι σπανιότερο αυτό το είδος των σεισμών, δεδομένου ότι δεν είναι εύκολο να συγκεντρωθεί έτσι σε τόσο μεγάλη ποσότητα το αρχικό αίτιο, διότι η ποσότητα αναθυμίασης είναι πολύ μεγαλύτερη σε μήκος απ' ότι σε βάθος. Όπου όμως γίνεται σεισμός αυτού του είδους, μια μεγάλη ποσότητα λίθων ανέρχεται στην επιφάνεια του εδάφους, όπως ακριβώς συμβαίνει όταν αναταράζουμε το κόσκινο. Ένας σεισμός του είδους αυτού ερείπωσε την περιοχή της Σιπύλου, την καλούμενη Φλεγραία πεδιάδα και τις χώρες της Λιγυρίας.

Τα νησιά στα ανοιχτά της θάλασσας υποφέρουν λιγότερο από σεισμούς απ' ότι όσα βρίσκονται κοντά στην ξηρά. Διότι η μεγάλη ποσότητα της θάλασσας καταψύχει τις αναθυμιάσεις, τις εμποδίζει, λόγω του βάρους της, να ανέβουν και στις αναχαιτίζει. Εξ άλλου, η θάλασσα ρέει, αλλά δεν σείεται, όταν επικρατούν άνεμοι. Καθώς, πάλι, καλύπτει μεγάλη έκταση, οι αναθυμιάσεις δεν πηγαίνουν προς αυτήν αλλά παράγονται από αυτήν, και οι αναθυμιάσεις της ξηράς ακολουθούν τις θαλάσσιες. Τα νησιά που βρίσκονται κοντά στην ξηρά, αποτελούν μέρος της ξηράς, επειδή το διάστημα που τα χωρίζει είναι πολύ μικρό για να ασκεί κάποια επίδραση. Τα νησιά στα ανοιχτά της θάλασσας δεν μπορούν να δονηθούν χωρίς να δονηθεί ολόκληρη η θάλασσα στην οποία συμβαίνει να περιέχονται.

Για τους σεισμούς, λοιπόν, για το ποια είναι η φύση τους, για το ποια αιτία τους προκαλεί και για όλα τα φαινόμενα που συνδέονται με αυτούς, εκθέσαμε εδώ όλα σχεδόν τα κύρια σημεία.